Türkiye’de Bizans kültürüne yönelik ilk çalışmalar 20. yüzyılın başlarına kadar inse de Türk üniversitelerinde bu alandaki bilimsel çalışmalar ancak yüzyılın ikinci yarısında başlamış, 1990’lardan itibaren ivme kazanmış ve 2000’li yıllardan itibaren de kayda değer bir artış göstermiştir. Türkiye’de bu alana duyulan bilimsel ilgi ve beraberinde artan çalışmaların oluşturduğu birikim ve potansiyel 2015 yılında ilki Koç Üniversitesi – Stavros Niarchos Vakfı, Geç Antik Çağ ve Bizans Araştırmaları Merkezi (GABAM) olmak üzere Bizans çalışmaları alanında iki araştırma merkezinin kurulabilmesine olanak sağlamıştır.

Türkiye’de Bizans çalışmalarının akademik bir disiplin olarak gelişimine öncülük etmiş değerli hocalarımızın kişisel tanıklıklarını toplumsal belleğe kazandırmak amacıyla yola çıktığımız “Türkiye’de Bir Bizansçı Olmak” Sözlü Tarih Projesi, ülkemizdeki bu alandaki çalışmaların tarihçesine ışık tutan en kapsamlı birincil kaynak derlemesidir. 2017 yılında başlattığımız ve Koç Üniversitesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümünde doktora çalışmasını yürüten Şebnem Dönbekci tarafından gerçekleştirilen sözlü tarih görüşmeleri Covid-19 salgını nedeniyle verilen aradan sonra 2023 yılı başında tamamlandı.

Proje kapsamında ülkemizde Bizans tarihi, sanat tarihi, mimarlık tarihi ve arkeolojisi alanında çalışan akademisyenler ve araştırmacılarla 35 sözlü tarih görüşmesi gerçekleştirildi. Görüşmelerde katılımcıların Bizans alanındaki öznel çalışmalarının tarihçesinin yanı sıra bu alandaki kurumsal çalışmalara ilişkin tanıklıkları araştırıldı ve değerlendirmeleri soruldu. Projemize destek veren ve ülkemizdeki Bizans alanındaki akademik çalışmaların öncülerinden olan çok değerli hocalarımızdan bazıları maalesef bugün aramızda değiller ancak onların kayıt altına aldığımız yolculukları ve deneyimleri bizlere ve bizden sonra gelecek olanlara ışık tutmaya devam edecek. Kendilerini saygı ve özlemle anıyoruz.

12 ilimizde ve 23 üniversitemizde görev yapmış veya yapmakta olan akademisyenler ve Bizans alanındaki çalışmaların kurumsallaşması sürecinde görev almış uzmanlarla gerçekleştirilen sözlü tarih görüşmelerinde farklı disiplinlerin, uzmanlık alanlarının, deneyimlerin ve kurumların kapsanması hedeflendi. Görüşmelerin üçte ikisi 2021 yılında İstanbul’da yapılması planlanan 24. Uluslararası Bizans Çalışmaları Kongresinin yer değişikliği kararı öncesinde, diğerleri ise söz konusu kongre 2022 yılında İtalya’da toplandıktan sonra gerçekleştirildi. Projede ülkemizdeki Bizans çalışmaları açısından kritik öneme sahip olan bu kongreye ilişkin verilerin de toplanmış olması disiplinimizin tarihyazımına önemli bir katkı sağlayacaktır.

Toplamda 100 saate yakın süren sözlü tarih görüşmeleri Tarçın Film ve FUKO Creative tarafından görüntülü ve sesli olarak kaydedildi ve deşifre edildi. Görüşme videoları İngilizce altyazılı olarak düzenlendikten sonra internet sitemizde bu proje için özel olarak hazırlanan sayfalarda erişime açıldı. Görüşmelerin Türkçe ve İngilizce metinlerine de bu sayfalarda yer vererek araştırmacıların ve kamunun kullanımına ve bilgisine sunuyoruz.

Bu projeye katkı sağlayan tüm akademisyen ve araştırmacılara bizimle paylaştıkları anıları, tanıklıkları ve görüşleri için gönülden teşekkür ediyoruz. Cumhuriyetimizin 100. yılında ülkemizde Bizans çalışmalarının kat ettiği mesafeyi ve ulaştığı noktayı ortaya koyan bu çalışma önümüzdeki yıllarda yeni sözlü tarih görüşmeleriyle daha da zenginleştirilebilecek ve güncellenebilecektir. Ülkemizde Bizans alanındaki akademik çalışmaların geçmişine ve bugününe ışık tutan ve geleceğine yönelik önemli veriler içeren bu birincil kaynakların bu alanda çalışan bilim insanlarına, öğrencilere ve genel kamuoyuna yararlı olacağını umuyorum. Bu uzun soluklu projeye emek veren bütün ekip üyelerini “Proje Ekibi” başlığı altında görebilirsiniz. GABAM Direktörü olarak bu projeye emek veren bütün ekip üyelerine ve projemizde bize destek olan ANAMED’e, Koç Üniversitesi Bilgi Teknolojileri Direktörlüğüne ve Suna Kıraç Kütüphanesine teşekkür ederim.

Engin Akyürek